Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch (đánh trống) cùng các nghệ nhân phường Xoan An Thái trình diễn Hát Xoan tại Đình Hùng Lô, thành phố Việt Trì.
Sinh năm 1950 trong một gia đình có truyền thống Hát Xoan, cả ông nội và bố đều là Trùm của phường Xoan An Thái nên ngay từ nhỏ những làn điệu Xoan đã ngấm sâu vào tâm hồn bà và được thừa hưởng, bồi đắp khả năng ca hát đặc biệt với hát Xoan, 13 tuổi bà Lịch đã chính thức được trình diễn trong lễ hội Đình An Thái và các đình làng nước nghĩa như Đình Hữu Bổ, Đình Đức Bác, Đình Tây Cốc. Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, với tình yêu nghệ thuật truyền thống của vùng Đất Tổ, bà Lịch vẫn duy trì rèn luyện múa, hát Xoan, đánh trống, phách, đưa cách để củng cố, nâng cao các kỹ năng về Hát Xoan và tự thành lập CLB Hát Xoan với 15 thành viên để truyền dạy, thực hành, trình diễn Hát Xoan. Đến năm 2006, UBND tỉnh quyết định tái lập phường Xoan An Thái, bà Lịch được tín nhiệm bầu làm Trùm phường Xoan đến nay. Năm 2015, bà Nguyễn Thị Lịch được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, đến năm 2019, được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân ghi nhận những đóng góp của bà cho việc gìn giữ, thực hành và truyền dạy hát Xoan, góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Với vai trò là Trùm phường Xoan, Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch đã củng cố, tổ chức truyền dạy, tham gia nhiều hoạt động trình diễn Hát Xoan để phường Xoan An Thái ngày càng phát triển về số lượng, nâng cao về tri thức, kỹ năng. Từ lúc ban đầu có gần 20 thành viên, đến nay, phường Xoan An Thái đã có 107 thành viên với 5 thế hệ nối tiếp nhau, trong đó thành viên nhỏ tuổi nhất mới 6 tuổi.
Để quảng bá di sản Hát Xoan, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch còn cùng với phường Xoan An Thái tham gia trình diễn trong các chương trình “Hát Xoan làng cổ” trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương- Lễ Hội Đền Hùng hàng năm, trình diễn hát Xoan phục vụ du khách trong nước và quốc tế tại Đình Hùng Lô, An Thái và một số tỉnh, thành khác.
Không chỉ dành trọn thời gian, tâm huyết cho Hát Xoan, bà Lịch còn có 27 năm tham gia công tác hội phụ nữ. Bà đã cùng các hội viên phụ nữ trong khu tích cực tham gia các phong trào thi đua “Phụ nữ tích cực học tập, lao động sáng tạo, xây dựng gia đình hạnh phúc”, cuộc vận động “Xây dựng gia đình 5 không 3 sạch”, “Rèn luyện phẩm chất đạo đức tự tin, tự trọng, trung hậu, đảm đang” gắn với thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”… Cùng với đó, Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch còn tích cực tham gia với Hội LHPN xã Phượng Lâu và Hội LHPN thành phố Việt Trì duy trì hiệu quả 25 Câu lạc bộ Hát Xoan cho hội viên phụ nữ, giúp cho mỗi cán bộ, hội viên, phụ nữ xác định trách nhiệm của mình đối với việc bảo tồn, phát huy giá trị Di sản Hát Xoan, đồng thời giáo dục truyền thống cho phụ nữ thông qua các làn điệu Xoan cổ.
Với những đóng góp trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và công tác hội trong những năm qua, Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch là nữ Nghệ nhân duy nhất trong tỉnh được đề cử và tặng “Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021”.
